Circulaire economie en het gebruik van afval als grondstof

Circulaire economie is een economisch systeem waarin middelen die nodig zijn voor het maken van producten meer dan eens worden gebruikt. In tegenstelling tot de lineaire economie die het ’take-make-dispose’-bedrijfsmodel implementeert, is de circulaire economie gebaseerd op recycling, hergebruik en herfabricage van oude producten.

Piramide om grondstoffen te besparen [1]

Waarom is het tijd om circulair te gaan denken?

Ieder jaar halen mensen miljarden tonnen natuurlijke hulpbronnen uit de aarde; de middelen zullen schaars worden als er geen vooruitgang wordt geboekt.

Het is tijd om de manier waarop we natuurlijke hulpbronnen gebruiken te heroverwegen en te werken aan het behoud ervan. De wereldeconomie is grotendeels lineair geweest. Om natuurlijke hulpbronnen te behouden en de hoeveelheid afval die we produceren te verminderen, moet onze economie circulair worden. In het volgende hoofdstuk bekijken we hoe we van lineaire naar circulaire economie kunnen overstappen en zien we een aantal voorbeelden van goede praktijken en merken die het concept circulaire economie hebben omarmd.

Veel producten die we dagelijks gebruiken, van plastic verpakkingen, kleding, elektronica en meubels, zijn wegwerpproducten. Er is een tendens om oude wegwerpartikelen te vervangen door nieuwe. Het ‘take-make-dispose’-model, waarbij natuurlijke hulpbronnen worden gewonnen, tot producten worden verwerkt, aan consumenten worden verkocht en worden gebruikt totdat ze als afval worden weggegooid (zie ons schema hieronder) is niet langer houdbaar. De lineaire economie heeft bedrijven in staat gesteld grote hoeveelheden goedkope en niet-duurzame producten te produceren en te verkopen.

Het is daarom noodzakelijk om over te stappen op circulaire economie, wat in veel opzichten gunstig is voor mens en milieu. Het belangrijkste is dat het het milieu beschermt. De circulaire economie bevordert duurzame groei door groene industrieën, schonere productietechnologieën en efficiënt gebruik van hulpbronnen te creëren. De circulaire economie is ook financieel gunstig. Volgens de Ellen MacArthur Foundation kan de implementatie van dit systeem leiden tot een kostenbesparing van 700 miljoen dollar in de consumptiegoederenindustrie en een stijging van het beschikbare inkomen per jaar met 3000 euro voor huishoudens in de EU [2]. Tot slot opent circulaire economie nieuwe perspectieven. Het kan nieuwe banen creëren en armoede uitroeien, waardoor de kansen op werk voor mensen in alle sociale groepen toenemen.

2.1 Afval volgens EU-definitie

Er zijn veel definities van afval. Op basis van de EU-terminologie in de afvalstatistiekenverordening zijn stoffen en materialen die als afval worden gedefinieerd “elke stof of elk voorwerp waarvan de houder zich ontdoet, van plan is zich te ontdoen of zich moet ontdoen” [3]. Het onderscheidt afval van residu (d.w.z. “stoffen en materialen, die residuen zijn van productie- of consumptieprocessen”) [4]. Afval kan ook worden geclassificeerd als “primair afval” (van consumptie- en productieresiduen in particuliere huishoudens en bedrijven) en “secundair afval” – afval van afvalverwerkingsresiduen (incl. afval voor verwijdering en voor nuttige toepassing).

Bron: https://www.pexels.com/de-de/foto/nahaufnahmefoto-der-plastikflasche-2409022/ Catherine Sheila

In die zin houdt afval op afval te zijn nadat het specifieke recycling- of andere processen heeft ondergaan. Het kan dan “herstellen” en “hergebruikt” worden voor algemene of specifieke doeleinden op de markt, rekening houdend met het feit dat het zich houdt aan de regels van de bestaande wetgeving en normen en dat het gebruik ervan geen negatieve gevolgen heeft voor het milieu of de menselijke gezondheid . Specifieke criteria die bepalen wanneer het respectieve materiaal ophoudt afval te zijn, en recycling aanmoedigen door het creëren van een wettelijk kader voor recycleerbare materialen worden gegeven in Artikel 6(1) van de kaderrichtlijn afvalstoffen.

Bron: https://www.pexels.com/de-de/foto/mann-person-menschen-frau-7475167/
Mikhail Nilov

Hoewel de EU-regelgeving hergebruik van afval aanmoedigt, zijn er nog steeds problemen bij de uitvoering van dergelijk beleid. De voedselindustrie van de EU verspilt bijvoorbeeld ongeveer 88 miljoen ton voedsel per jaar, en de kosten worden geschat op 143 miljard euro [5]. In landen als Oostenrijk of Duitsland is het wettelijk verboden om weggegooid voedsel mee te nemen. Zulk ‘weggegooid voedsel’ dat supermarkten, restaurants of agrarische bedrijven weggooien, kan door niemand anders worden ingenomen, omdat het nog steeds wordt beschouwd als eigendom van de eigenaren.

Ook plastic afval hergebruiken is lastig. Sommige kunststoffen kunnen helemaal niet worden gerecycled, terwijl andere kunnen worden hergebruikt. Om de verschillen en manieren te kennen om verschillende soorten plastic te verwerken, zouden start-ups een technische en juridische knowhow moeten hebben.

Buiten de EU is een van de gevaren in Aziatische ontwikkelingslanden het groeiende probleem van het slopen van schepen. Eerstewereldlanden gooien oude schepen weg en sturen ze naar China en Bangladesh, twee belangrijke scheepssloperijen in Azië. Een van de belangrijkste problemen hier ligt in het feit dat deze schepen werden gebouwd in een tijd met minder milieuregelgeving. Onderzoekers tonen aan dat een dergelijke actie een enorm negatieve impact heeft op werknemers en het milieu in deze giftige handelssector. De oudere schepen bevatten gezondheidsgevaarlijke stoffen zoals asbest, loodoxide, zinkchromaten, kwik, arseen en tributyltin. Bovendien ontbreekt het scheepsslopers in China en andere ontwikkelingslanden vaak aan de juiste uitrusting of beschermende uitrusting om met dergelijke giftige stoffen om te gaan.

2.2 Bewaken van afvalproductie en -verwerking op EU-niveau

Om de productie en verwerking van afval te monitoren, levert de EU statistieken en definities met wettelijke vereisten voor afvalproductie, -verwerking en -beheer. De Europese afvalclassificatie voor statistische doeleinden (EWC-Stat) wordt regelmatig uitgevoerd om informatie te verstrekken over de afvalproductie in de gemeenschap. De “Richtlijn voor de classificatie van afvalstoffen volgens EAC-Stat-categorieën” onderscheidt afval met betrekking tot zijn chemische of fysieke kenmerken of eigenschappen, de belangrijkste bronnen (technische processen, industriële takken) en informatie over potentieel gevaarlijke componenten van de afvalstroom.

De EU deelt afvalverwerking in op het type verwerking (terugwinning, verbranding met energieterugwinning, overige verbranding, verwijdering op het land en behandeling op het land). De EU heeft 51 categorieën afval en afvalproductie gedefinieerd, en 18 industriële of huishoudelijke actoren die dergelijke activiteiten uitvoeren. De EU implementeert deze definities en Eurostat handhaaft een reeks EU-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDG’s) [6] – reeks van 100 indicatoren die zijn gestructureerd volgens de 17 SDG’s [7].

De afvalgegevens van Eurostat [8] en “Guidance on classificatie van afval volgens EAC-Stat-categorieë” [9] kunnen interessant zijn voor startende ondernemers die op zoek zijn naar een baan in de afvalverwerkingsindustrie. De Eurostat Waste Data is een uitgebreide database die meer informatie geeft over de regelgeving en wettelijke vereisten voor afvalverwerking en -beheer, waaronder een aantal EU-richtlijnen, die maatregelen voor producentenverantwoordelijkheid introduceerden voor afvalstromen, gerelateerd aan batterijen (BATT), einde levensduur voertuigen (ELV’s), verpakkingsafval (PACK) en afval van elektrische en elektronische apparatuur (AEEA). “Richtlijn voor de indeling van afvalstoffen volgens EAC-Stat-categorieën” geeft daarentegen een goed overzicht van de afvalindeling.

Bron: https://www.pexels.com/photo/landfill-near-trees-2768961/

Leonid Danilov

2.3 Hergebruik van afval

Op basis van de EU-wetgeving inzake afvalbeheer zijn er vijf afvalverwerkingscategorieën: terugwinning (inclusief recycling, compostering en anaerobe vergisting, industriële processen om oplosmiddelen, zuren of basen, katalysatoren en oliën terug te winnen), verwijdering op het land – andere handelingen dan terugwinning met zelfs een secundair gevolg van stoffen of energiewinning en landbehandeling (bijv. agrarisch of ecologisch voordeel), verbranding met energieterugwinning – voor de terugwinning van stoffen of energie door bijv. storten en andere verbranding [10]. Rapportage zou moeten worden gemaakt verwijzend naar:

• afvalgebruik om energie op te wekken
• terugwinning/regeneratie van oplosmiddelen
• recycling/terugwinning van organische stoffen
• recycling/terugwinning van metalen en metaalverbindingen
• recycling/terugwinning van andere anorganische materialen
• regeneratie van zuren of basen
• afvalcomponenten die worden gebruikt voor de bestrijding van vervuiling
• terugwinning van componenten uit katalysatoren
• olie herraffinage of ander hergebruik van olie
• landbehandeling resulterend in een voordeel voor de landbouw of ecologische verbetering
• gebruik van afval verkregen uit een van deze vermelde bewerkingen

Sommige activiteiten om afval te gebruiken zijn misschien niet te vinden in de bovengenoemde richtlijnen voor rapportage, maar kunnen nog steeds worden beschouwd als “gebruik van afval” volgens het idee van dit project; het kan bv. de verbranding van afval als brandstof [11]. Ander gebruik van afval, zoals interne afvalverwerking, die wordt georganiseerd op de locatie waar het is gegenereerd en bijvoorbeeld kan worden gezien bij de opwerking of regeneratie van productieafval in hetzelfde of een soortgelijk proces waarmee het is gegenereerd (hergebruik van grind of verwijdering van bijvangsten bijvoorbeeld).

Afgezien van afvalcategorieën en verwerkings- of beheeractiviteiten, zullen startende ondernemers ook op de hoogte moeten zijn van de meest recente EU-wetgeving en nationale, regionale en lokale regelgeving (inclusief andere wetgeving dan afvalwetgeving) die we niet kunnen behandelen in details in deze module.

In deze module gaan we echter verder in op materialen en behandelingscategorieën die interessant kunnen zijn voor startende ondernemers die micro- of kleine bedrijven openen zonder grote investeringsbehoeften.

Bron: https://korotkinassociates.com/great-pacific-garbage-patch/

De Grote Pacific Vuilnisbelt- plastic afval dat meer dan twee keer zo groot is als Texas dat rond de Stille Oceaan drijft – is gemaakt van plastic afval. In 1997 ontdekte racebootkapitein Charles Moore deze stapel afval – hij noemde de Grote Pacific Vuilnisbelt – in een van de meest afgelegen delen van de wereld. Toen hij terugkeerde van een race over de Stille Oceaan, kwamen hij en zijn bemanning een grote hoeveelheid plastic afval tegen in de oceaan.

Bron: https://eu.usatoday.com/story/tech/science/2018/03/22/great-pacific-garbage-patch-grows/446405002/

Charles Moore schreef:

 “Terwijl ik vanaf het dek naar het oppervlak staarde van wat een ongerepte oceaan had moeten zijn, werd ik, zover het oog reikte, geconfronteerd met de aanblik van plastic. Het leek ongelooflijk, maar ik vond nooit een duidelijk plekje. In de week die nodig was om de subtropische high over te steken, op welk tijdstip van de dag ik ook keek, overal dreef plastic afval: flessen, kroonkurken, wikkels, fragmenten.” [12]

Als er niets wordt gedaan, suggereert onderzoek [13] dat de hoeveelheid plastic die in de oceaan stroomt tegen 2040 zal verdrievoudigen; het rapport van de Ellen MacArthur Foundation [14] suggereerde dat er tegen 2050 meer plastic per gewicht zou kunnen rondzwemmen dan vis.

Plastic hergebruiken – Zeven soorten plastic [15]:

PET (polyethyleentereftalaat) is het meest voorkomende plastic dat wordt gebruikt voor voedsel- en drankverpakkingen. Het is goedkoop, lichtgewicht en vooral gemakkelijk te recyclen. PET-flessen zijn het meest gerecyclede plastic ter wereld.

Gevonden in: frisdrank, water, ketchup en bierflesjes; mondwater flessen; pindakaascontainers; saladedressing en containers voor plantaardige olie.

 

HDPE (high density polyethyleen) kunststof die op veel manieren wordt gebruikt, vooral in verpakkingen. Het wordt geaccepteerd in de meeste recyclingcentra en heeft een van de gemakkelijkst te recyclen plastic polymeren.

Gevonden in: melkkannen; sap flessen; bleekmiddel, wasmiddel en andere huishoudelijke schoonmaakmiddelen; shampooflessen; bepaalde vuilnis- en boodschappentassen; motorolie flessen; boter- en yoghurtkuipjes; zakjes voor ontbijtgranen.

 

PVC (polyvinylchloride) en V (vinyl) is een resistente kunststof en wordt vaak gebruikt voor zaken als leidingen en gevelbeplating. Omdat chloor een onderdeel is van PVC, kan het tijdens de productie zeer gevaarlijke dioxines vrijgeven en is het daarom erg moeilijk te recyclen.

Gevonden in: shampoo- en bakolieflessen, blisterverpakkingen, kabelisolatie, gevelbeplating, ramen of leidingen.

 

LDPE (low density polyethyleen) is een flexibele kunststof met vele toepassingen. Het wordt vooral gevonden in plastic zakken en is moeilijk te recyclen.

Gevonden in: knijpbare flessen; brood, diepvriesproducten, stomerij en boodschappentassen, of meubels.

 

PP (polypropyleen) heeft een hoog smeltpunt en wordt daarom vaak gebruikt voor containers met hete vloeistof. Het wordt stilaan meer geaccepteerd door de recyclers.

Gevonden in: bepaalde yoghurtcontainers, siroop- en medicijnflessen, doppen of rietjes.

 

PS (polystyreen) kan worden gemaakt in harde of schuimproducten – in het laatste geval is het in de volksmond bekend als Styrofoam™. Styreenmonomeer (een soort molecuul) is mogelijk kankerverwekkend en kan voedsel besmetten. Het is niet biologisch afbreekbaar en bijna onmogelijk te recyclen.

Gevonden in: wegwerpborden en -bekers, vleestrays, eierdozen, meeneemcontainers, aspirineflessen, cd-doosjes.

 

PET No. 6 is commonly used in food packaging

Bron: https://pixabay.com/de/photos/h%c3%bchnchensalat-lebensmittel-kasten-6016585/

Diversen – een grote verscheidenheid aan kunststofharsen die niet in eerdere categorieën passen, worden in deze samengevoegd. Polycarbonaat (hard plastic) en PLA (polymelkzuur) zijn plastic nummer zeven, die bijna nooit worden gerecycled.

Gevonden in: waterflessen van drie en vijf gallon, kogelvrije materialen, zonnebrillen, dvd’s, iPod- en computerbehuizingen, borden en displays, bepaalde voedselcontainers, nylon.