Gospodarka cyrkulacyjna i wykorzystanie odpadów jako zasobu

Gospodarka cyrkulacyjna to system ekonomiczny, w którym zasoby potrzebne do wytworzenia produktów są wykorzystywane więcej niż jeden raz. W przeciwieństwie do gospodarki linearnej, która stosuje model biznesowy „weź – zrób – wyrzuć”, gospodarka cyrkularna opiera się na recyklingu, ponownym użyciu i ponownym wytworzeniu starych produktów.

Piramida oszczędzania zasobów [1]

Dlaczego nadszedł czas, aby zacząć myśleć okrężną drogą?

Każdego roku ludzie wydobywają z Ziemi miliardy ton zasobów naturalnych; jeśli nie nastąpi postęp w tej dziedzinie, zasoby te staną się niewystarczające.

Nadszedł czas, aby ponownie przemyśleć sposób, w jaki korzystamy z zasobów naturalnych, i podjąć działania na rzecz ich ochrony. Gospodarka światowa jest w większości liniowa. Aby chronić zasoby naturalne i zmniejszyć ilość generowanych przez nas odpadów, nasza gospodarka musi stać się gospodarką cyrkularną. W następnym rozdziale przyjrzymy się, w jaki sposób możemy przejść od gospodarki linearnej do gospodarki cyrkularnej oraz poznamy kilka przykładów dobrych praktyk i marek, które przyjęły koncepcję gospodarki cyrkularnej.

Wiele produktów, z których korzystamy na co dzień – od plastikowych opakowań, przez ubrania, po sprzęt elektroniczny i meble – jest jednorazowego użytku. Istnieje tendencja do zastępowania starych towarów jednorazowego użytku nowymi. Model „weź – zrób – wyrzuć”, w którym zasoby naturalne są wydobywane, przetwarzane na produkty, sprzedawane konsumentom i wykorzystywane do czasu, aż zostaną wyrzucone jako odpady (patrz poniższy diagram), nie jest już zrównoważony. Gospodarka linearna umożliwiła firmom produkowanie i sprzedawanie dużych ilości tanich i niezrównoważonych produktów.

Dlatego konieczne jest przejście na gospodarkę cyrkulacyjną, która jest korzystna dla ludzi i środowiska pod wieloma względami. Przede wszystkim chroni ona środowisko naturalne. Gospodarka cyrkulacyjna promuje zrównoważony wzrost poprzez tworzenie zielonych gałęzi przemysłu, czystsze technologie produkcji i efektywne wykorzystanie zasobów. Gospodarka cyrkulacyjna przynosi także korzyści finansowe. Według Fundacji Ellen MacArthur, wdrożenie tego systemu może przynieść oszczędności rzędu 700 milionów dolarów w branży dóbr konsumpcyjnych oraz wzrost dochodu rozporządzalnego o 3000 euro rocznie dla gospodarstw domowych w UE [2]. Wreszcie, gospodarka cyrkularna otwiera nowe perspektywy. Może ona tworzyć nowe miejsca pracy i eliminować ubóstwo, zwiększając możliwości zatrudnienia dla ludzi ze wszystkich grup społecznych.

2.1 Odpady według definicji UE

Istnieje wiele definicji odpadów. Zgodnie z terminologią UE zawartą w rozporządzeniu w sprawie statystyk odpadów substancje i materiały definiowane jako odpady to „wszelkie substancje lub przedmioty, które posiadacz wyrzuca, zamierza wyrzucić lub do wyrzucenia których jest zobowiązany” [3]. Rozporządzenie to odróżnia odpady od pozostałości (tj. „substancji i materiałów, które są pozostałościami procesów produkcyjnych lub konsumpcyjnych”) [4]. Odpady można również sklasyfikować jako „odpady pierwotne” (pochodzące z pozostałości konsumpcji i produkcji w gospodarstwach domowych i przedsiębiorstwach) oraz „odpady wtórne” – odpady pochodzące z pozostałości z przetwarzania odpadów (w tym odpady przeznaczone do unieszkodliwienia i do odzysku).

Źródło: https://www.pexels.com/de-de/foto/nahaufnahmefoto-der-plastikflasche-2409022/ Catherine Sheila

W tym sensie odpady przestają być odpadami po poddaniu ich określonym procesom recyklingu lub innym. Można je wtedy „odzyskać” i „ponownie wykorzystać” do ogólnych lub specyficznych celów na rynku, pamiętając, że są one zgodne z zasadami obowiązującego prawa i normami, a ich wykorzystanie nie ma negatywnego wpływu na środowisko naturalne ani na zdrowie ludzkie. Konkretne kryteria określające, kiedy dany materiał przestaje być odpadem, oraz zachęcające do recyklingu poprzez stworzenie ram prawnych dla materiałów nadających się do recyklingu, zawarte są w artykule 6(1) Dyrektywy Ramowej o Odpadach.

Źródło: https://www.pexels.com/de-de/foto/mann-person-menschen-frau-7475167/
Mikhail Nilov

Mimo że przepisy unijne zachęcają do ponownego wykorzystania odpadów, nadal istnieją trudności w realizacji takiej polityki. Na przykład przemysł spożywczy w UE marnuje około 88 milionów ton żywności rocznie, a koszty z tym związane szacuje się na 143 miliardy euro [5]. W takich krajach, jak Austria czy Niemcy, przyjmowanie wyrzucanej żywności jest prawnie zabronione. Takiej „zmarnowanej żywności”, którą wyrzucają supermarkety, restauracje czy przedsiębiorstwa rolne, nie mogą zabierać inne osoby, ponieważ nadal jest ona uważana za własność właścicieli.

Ponowne wykorzystanie odpadów z tworzyw sztucznych również jest trudne. Niektórych tworzyw sztucznych nie można w ogóle poddać recyklingowi, a niektóre można ponownie wykorzystać. Aby poznać różnice i sposoby przetwarzania różnych rodzajów tworzyw sztucznych, początkujący przedsiębiorcy musieliby dysponować wiedzą techniczną i prawną.

Poza UE, jednym z zagrożeń w rozwijających się krajach azjatyckich jest rosnący problem złomowania statków. Kraje pierwszego świata pozbywają się starych statków i wysyłają je do Chin i Bangladeszu – dwóch głównych ośrodków złomowania statków w Azji. Jednym z głównych problemów jest fakt, że statki te zostały zbudowane w czasach, gdy przepisy dotyczące ochrony środowiska były mniej restrykcyjne. Naukowcy dowodzą, że takie działania mają bardzo negatywny wpływ na pracowników iśrodowisko w tym toksycznym sektorze handlu. Starsze statki zawierają substancje niebezpieczne dla zdrowia, takie jak azbest, tlenek ołowiu, chromiany cynku, rtęć, arsen i tributylocyna. Ponadto pracownicy zatrudnieni przy złomowaniu statków w Chinach i innych krajach rozwijających się często nie mają odpowiedniego sprzętu ani wyposażenia ochronnego do pracy z takimi substancjami toksycznymi.

2.2 Monitorowanie wytwarzania i przetwarzania odpadów na poziomie UE

Aby monitorować wytwarzanie i przetwarzanie odpadów, UE udostępnia statystyki i definicje wraz z wymogami prawnymi dotyczącymi wytwarzania, przetwarzania i gospodarowania odpadami. Europejska Klasyfikacja Odpadów dla celów statystycznych (EWC-Stat) jest przeprowadzana regularnie, aby informować o wytwarzaniu odpadów w społeczności. Wytyczne dotyczące klasyfikacji odpadów zgodnie z kategoriami EWC-Stat” różnicują odpady pod względem ich cech chemicznych, fizycznych lub właściwości, głównych źródeł (procesy techniczne, gałęzie przemysłu) oraz informacji o potencjalnie niebezpiecznych składnikach strumienia odpadów.

UE klasyfikuje przetwarzanie odpadów w oparciu o rodzaj przetwarzania (odzysk, spalanie z odzyskiem energii, inne spalanie, usuwanie na ląd i przetwarzanie na ląd). UE zdefiniowała 51 kategorii odpadów i ich wytwarzania oraz 18 podmiotów przemysłowych lub domowych, które prowadzą taką działalność. UE wdraża te definicje, a Eurostat prowadzi zbiór Celów Zrównoważonego Rozwoju UE (SDGs) [6] – zestaw 100 wskaźników uporządkowanych według 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju [7].

Dane Eurostatu dotyczące odpadów [8] oraz „Wytyczne dotyczące klasyfikacji odpadów zgodnie z kategoriami EWC-Stat” [9] mogą być interesujące dla osób rozpoczynających pracę w branży gospodarki odpadami. Eurostat Waste Data to obszerna baza danych, która dostarcza więcej informacji na temat regulacji i wymogów prawnych dotyczących przetwarzania i gospodarowania odpadami, w tym szeregu dyrektyw UE, które wprowadziły środki odpowiedzialności producenta w odniesieniu do strumieni odpadów, związanych z bateriami (BATT), pojazdami wycofanymi z eksploatacji (ELV), odpadami opakowaniowymi (PACK) oraz odpadami ze sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE). „Poradnik dotyczący klasyfikacji odpadów zgodnie z kategoriami EWC-Stat” stanowi natomiast dobry przegląd kategoryzacji odpadów.

Źródło: https://www.pexels.com/photo/landfill-near-trees-2768961/

Leonid Danilov

2.3 Ponowne wykorzystanie odpadów

Zgodnie z prawodawstwem UE dotyczącym gospodarki odpadami, istnieje pięć kategorii przetwarzania odpadów: odzysk (w tym recykling, kompostowanie i fermentacja beztlenowa, procesy przemysłowe mające na celu odzysk rozpuszczalników, kwasów lub zasad, katalizatorów i olejów), unieszkodliwianie na powierzchni ziemi – inne operacje niż odzysk, których choćby wtórnym skutkiem jest odzyskiwanie substancji lub energii oraz obróbka ziemi (np. z korzyścią dla rolnictwa lub ekologii), spalanie z odzyskiem energii – w celu odzyskania substancji lub energii np. poprzez składowanie, oraz inne spalanie [10]. Sprawozdania należy sporządzać w odniesieniu do:

• wykorzystanie odpadów do wytwarzania energii
• regeneracja/odzyskiwanie rozpuszczalników
• recykling/regeneracja substancji organicznych
• recykling/odzysk metali i związków metali
• recykling/regeneracja innych materiałów nieorganicznych
• regeneracja kwasów lub zasad
• składniki odpadów wykorzystywane do ograniczania zanieczyszczeń
• odzyskiwanie składników z katalizatorów
• powtórna rafinacja ropy naftowej lub inne sposoby ponownego wykorzystania ropy naftowej
• obróbka gruntów przynosząca korzyści dla rolnictwa lub poprawę stanu ekologicznego
• wykorzystywanie odpadów uzyskanych w wyniku którejkolwiek z wymienionych operacji

Niektóre działania mające na celu wykorzystanie odpadów mogą nie znajdować się w wyżej wymienionych dyrektywach dotyczących sprawozdawczości, ale nadal mogą być uważane za „wykorzystanie odpadów” zgodnie z ideą tego projektu; może to być np. spalanie odpadów jako paliwa [11]. Inne sposoby wykorzystania odpadów, takie jak wewnętrzne przetwarzanie odpadów, które jest organizowane w miejscu ich wytworzenia i może przejawiać się na przykład w ponownym przetwarzaniu lub regeneracji odpadów produkcyjnych w tym samym lub podobnym procesie, w którym zostały wytworzone (na przykład ponowne wykorzystanie żwiru lub usuwanie przyłowów).

Poza kategoriami odpadów oraz operacjami ich przetwarzania lub gospodarowania, początkujący przedsiębiorcy będą musieli również znać najnowsze przepisy unijne oraz przepisy krajowe, regionalne i lokalne (w tym przepisy inne niż przepisy dotyczące odpadów), których nie będziemy w stanie szczegółowo omówić w tym module.

W tym module omówimy jednak dalej materiały i kategorie obróbki, które mogą być interesujące dla początkujących przedsiębiorców otwierających mikro- lub małe firmy bez dużych potrzeb inwestycyjnych.

Jednym z materiałów, które są najczęściej stosowane w skali globalnej, jest tworzywo sztuczne. Jego zużycie, a także utylizacja gwałtownie rosną.

Źródło: https://korotkinassociates.com/great-pacific-garbage-patch/

Wielka Pacyficzna Plama Śmieci – plastikowe śmieci o powierzchni ponad dwa razy większej niż powierzchnia Teksasu, pływające po Oceanie Spokojnym – są wykonane z odpadów plastikowych. W 1997 r. kapitan łodzi regatowej Charles Moore odkrył tę stertę śmieci – nazwaną przez niego Wielką Pacyficzną Plamą Śmieci – w jednym z najbardziej odległych zakątków świata. Wracając z wyścigu przez Pacyfik, on i jego załoga natknęli się na wielką masę plastikowych śmieci w oceanie.

Źródło: https://eu.usatoday.com/story/tech/science/2018/03/22/great-pacific-garbage-patch-grows/446405002/

Charles Moore napisał:

 „Kiedy patrzyłem z pokładu na powierzchnię tego, co powinno być dziewiczym oceanem, jak okiem sięgnąć, napotykałem widok plastiku. Wydawało się to niewiarygodne, ale nigdy nie udało mi się znaleźć czystego miejsca. W ciągu tygodnia, jaki upłynął od przepłynięcia wyżu podzwrotnikowego, niezależnie od pory dnia, wszędzie unosiły się plastikowe śmieci: butelki, kapsle, opakowania, fragmenty”. [12]

2.4 Ponowne wykorzystanie tworzyw sztucznych – siedem rodzajów tworzyw sztucznych [15]:

Jeśli nie zostaną podjęte żadne działania, badania sugerują [13], że do 2040 roku ilość plastiku trafiającego do oceanu potroi się; raport Fundacji Ellen MacArthur [14] sugeruje, że do 2050 roku w oceanie może pływać więcej plastiku wagowo niż ryb.

PET (politereftalan etylenu) to najbardziej rozpowszechnione tworzywo sztuczne stosowane do pakowania żywności i napojów. Jest niedrogie, lekkie, a co najważniejsze – łatwe do recyklingu. Butelki PET są najczęściej przetwarzanym tworzywem sztucznym na świecie.

Znajduje się w: butelkach po napojach bezalkoholowych, wodzie, keczupie i piwie; butelkach po płynach do płukania ust; pojemnikach po maśle orzechowym; pojemnikach po sosie sałatkowym i oleju roślinnym.

 

HDPE (polietylen o wysokiej gęstości) to tworzywo sztuczne wykorzystywane na wiele sposobów, zwłaszcza w opakowaniach. Jest akceptowane w większości centrów recyklingu i jest jednym z najłatwiejszych w recyklingu tworzyw sztucznych.

Znajdują się w: dzbankach po mleku; butelkach po sokach; butelkach po wybielaczach, detergentach i innych środkach czystości; butelkach po szamponach; niektórych torbach na śmieci i zakupy; butelkach po olejach silnikowych; tubkach po maśle i jogurtach; wkładkach do pudełek po płatkach śniadaniowych.

 

PCW (polichlorek winylu) i V (winyl) to odporne tworzywa sztuczne, które są powszechnie stosowane w takich materiałach, jak rury i siding. Ponieważ chlor wchodzi w skład PCW, podczas produkcji może on uwalniać bardzo niebezpieczne dioksyny, dlatego bardzo trudno jest go poddać recyklingowi.

Znaleziono je w: butelkach po szamponach i olejach spożywczych, opakowaniach typu blister, izolacji kabli, sidingach, oknach i rurach.

 

LDPE (polietylen o niskiej gęstości) to elastyczne tworzywo sztuczne o wielu zastosowaniach. Najbardziej znane jest z plastikowych toreb i jest trudne do recyklingu.

Znaleziono je w: butelkach do wyciskania; pieczywie, mrożonkach, pralniach chemicznych, torbach na zakupy lub meblach.

 

PP (polipropylen) ma wysoką temperaturę topnienia, dlatego jest często stosowany do pojemników na gorące ciecze. Jest on stopniowo coraz częściej akceptowany przez firmy zajmujące się recyklingiem.

Znajduje się w: niektórych pojemnikach po jogurtach, butelkach po syropach i lekach, zakrętkach lub słomkach.

 

PS (polistyren) może być wytwarzany jako materiał sztywny lub piankowy – w tym drugim przypadku jest popularnie nazywany styropianem™. Monomer styrenu (rodzaj cząsteczki) jest prawdopodobnie rakotwórczy i może zanieczyszczać żywność.  Nie ulega biodegradacji, a jego recykling jest prawie niemożliwy.

Występuje w: jednorazowych talerzach i kubkach, tackach na mięso, opakowaniach po jajkach, pojemnikach na żywność, butelkach po aspirynie, pudełkach po płytach kompaktowych.

 

PET nr 6 jest powszechnie stosowany do pakowania żywności

Źródło: https://pixabay.com/de/photos/h%c3%bchnchensalat-lebensmittel-kasten-6016585/

Różne – w tej kategorii umieszcza się wiele różnych tworzyw sztucznych, które nie pasują do poprzednich kategorii. Poliwęglan (twardy plastik) i PLA (kwas polimlekowy) to tworzywa sztuczne numer siedem, które prawie nigdy nie są poddawane recyklingowi.

Występuje w: trzy- i pięciogalonowych butelkach na wodę, materiałach kuloodpornych, okularach przeciwsłonecznych, płytach DVD, obudowach iPodów i komputerów, szyldach i wyświetlaczach, niektórych pojemnikach na żywność, nylonie.